VDI 6022-1 Wentylacja i jakość powietrza wewnętrznego – Wymagania higieniczne dla systemów i urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych (VDI Kodeks Wentylacyjny)
Seria wytycznych VDI 6022 ma zastosowanie do wszystkich pomieszczeń lub obszarów i urządzeń używanych w pomieszczeniach, które są przeznaczone do użytkowania przez ludzi przez więcej niż 30 dni w roku lub regularnie przez więcej niż dwie godziny dziennie.
Część 1 normy VDI 6022 dotyczy wszystkich systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych oraz central klimatyzacyjnych, które mają wpływ na jakość powietrza nawiewanego, w tym ich centralnych i zdecentralizowanych komponentów (np. jednostek do ponownego schładzania).
VDI 6022 ma również zastosowanie do systemów powietrza wywiewanego, jeżeli mogą one wpływać na jakość powietrza nawiewanego poprzez recyrkulację.

Istniejące systemy wentylacyjne i klimatyzacyjne, które są eksploatowane niezgodnie w ramach pozwolenia na użytkowanie, są traktowane podobnie jak w przypadku przepisów dotyczących ochrony przeciwpożarowej budowlanej.
Aby zapewnić utrzymanie jakości higienicznej:

Jako krótkoterminowe środki zaradcze, systemy te będą częściej poddawane kontrolom higienicznym i inspekcjom higienicznym oraz natychmiast zostaną wdrożone proste środki przebudowy.
W celu długoterminowego i pełnego wdrożenia VDI 6022 Część 1, zaleca się określenie programu etapowego, o ile pozwala na to konstrukcja budynku.

Pojęcia i definicje:

• Miejsce pracy: Każdy obszar zajmowany przez pracowników przez ponad 30 dni w roku lub regularnie przez więcej niż dwie godziny dziennie uznaje się za miejsce pracy.

• Strumień powietrza zewnętrznego: Strumień powietrza przepływający z zewnątrz do systemu lub bezpośrednio do pomieszczenia bez uprzedniego uzdatniania.

• Wymiatanie do czysta: Stan powierzchni, która została oczyszczona, np. za pomocą miotły lub szczotki, i może zostać uznana za czystą po wizualnej inspekcji.
  Uwaga: W przypadku sporu dotyczącego gęstości powierzchniowej pyłu na powierzchniach mających kontakt z powietrzem wentylowanym oraz klasyfikacji „wymiecione do czysta” zaleca się przeprowadzenie pomiaru.

• Dezynfekcja: Metoda mająca na celu redukcję liczby organizmów żywych.

• Zdecentralizowana centrala klimatyzacyjna: W przeciwieństwie do centralnej centrali klimatyzacyjnej, jednostka ta jest przypisana do jednego pomieszczenia i dostarcza do niego powietrze wtórne lub zewnętrzne.
  Uwaga 1: Przykłady takich jednostek:

  • konwektory wentylatorowe / jednostki typu fan-coil

  • jednostki szafkowe

  • jednostki powietrzno-chłodnicze / jednostki typu split

  • podobne jednostki

Uwaga 2: Patrz ograniczenia dotyczące → montażu na elewacji zdecentralizowanej

• Jednostka sterowania powietrzem.

• Zdecentralizowana centrala klimatyzacyjna montowana na elewacji: Jednostka zamontowana na elewacji lub w jej pobliżu, umożliwiająca pobór powietrza zewnętrznego za pomocą krótkiego przewodu powietrznego, np. przez elewację lub okno.
  Uwaga: Przykłady takich jednostek:

  • jednostki elewacyjne

  • jednostki przybalustradowe okienne

  • jednostki podpodłogowe

  • klimatyzatory okienne

  • podobne jednostki

• Urządzenie końcowe: Urządzenie współpracujące z powietrzem z centralnej klimatyzacji oraz, w razie potrzeby, z powietrzem wtórnym, nieposiadające własnego napędu mechanicznego do uzdatniania powietrza.
  Uwaga: Oznacza to, że każde urządzenie końcowe jest przypisane do jednego pomieszczenia. Przykłady takich urządzeń:

  • regulatory przepływu objętościowego

  • urządzenia indukcyjne

  • chłodzone sufity, wszystkie elementy cichego chłodzenia

  • przegrody, konwektory chłodnicze, podwieszane panele chłodzące itp.

Dodatkowo jako urządzenia końcowe mogą być uznane:

• skrzynki mieszające poza centralną klimatyzacją

• końcowe chłodnice i nagrzewnice poza centralną klimatyzacją

• regulatory przepływu objętościowego przypisane do jednego pomieszczenia

Nieszkodliwość dla zdrowia ludzi: Stan, w którym nie oczekuje się wpływu na zdrowie spowodowanego stosowanymi metodami i systemami technicznymi, ich eksploatacją i konserwacją.
Uwaga: Oznacza to również, że ocena uwzględnia możliwe synergie i wzajemne wzmocnienia. W razie potrzeby uzyskuje się opinię biegłego z uznanej niezależnej instytucji.

Higiena: Środki służące zapobieganiu chorobom oraz ochronie i poprawie zdrowia.

Inspektor higieny: Lekarz medycyny lub mikrobiolog specjalizujący się w higienie (i/lub medycynie środowiskowej), posiadający wiedzę na temat funkcjonowania systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych przynajmniej na poziomie zapewnianym przez szkolenie kategorii A oraz praktyczne doświadczenie w ocenie higienicznej systemów wentylacji i klimatyzacji oraz wyników ich kontroli.

Audytor higieny: Osoba posiadająca kwalifikacje wykraczające poza kategorię A dzięki dalszemu szkoleniu zgodnie z VDI 6022 część 4, kategoria RLQ, uprawniona do przeprowadzania kontroli systemów wentylacji i klimatyzacji oraz ocen jakości powietrza wewnętrznego klasy 2 zgodnie z VDI 6022 część 3.

Ekspert ds. higieny: Osoba posiadająca zaawansowaną wiedzę z zakresu higieny i mikrobiologii dzięki odpowiednim studiom wyższym oraz – jeśli to możliwe – doświadczenie zawodowe w dziedzinie medycyny, a także wiedzę o funkcjonowaniu systemów wentylacji i klimatyzacji przynajmniej na poziomie zapewnianym przez kategorię, jak również przeszkolenie i doświadczenie praktyczne w ocenie higienicznej tych systemów i ich kontroli.

Kontrola higieniczna: Kwalifikowana ocena stanu higienicznego systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych.

Przegląd higieniczny: Okresowe monitorowanie stanu higienicznego systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych w krótkich odstępach czasu.

CFU (jednostka tworząca kolonie): Jednostka wyrażająca liczbę mikroorganizmów możliwych do wyhodowania. [DIN EN 13098]

Wynik krytyczny: Przykłady wyników krytycznych:

• Powtarzające się przekroczenie dopuszczalnej liczby całkowitych jednostek tworzących kolonie w wodzie z nawilżacza (wartość standardowa: 1000 CFU/ml) lub w wodzie obiegowej instalacji chłodzącej (wartość standardowa: 10000 CFU/ml)

• Nadmierne stężenie Legionelli: powyżej 100 CFU/100 ml w wodzie z nawilżacza lub powyżej 1000 CFU/100 ml w wodzie obiegowej instalacji chłodzącej

• Powtarzające się skażenie wodą z nawilżacza przez pleśń

• Liczba CFU za urządzeniem do obróbki powietrza jest wyższa niż przed nim

• Widoczna pleśń lub inny wzrost mikrobiologiczny na powierzchniach systemu wentylacyjnego i klimatyzacyjnego mających kontakt z transportowanym powietrzem

Higiena powietrza: Dział higieny zajmujący się interakcjami między człowiekiem i środowiskiem a wdychanym powietrzem w kontekście zdrowia i dobrego samopoczucia.

Mikroorganizmy: W kontekście systemów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych termin ten obejmuje bakterie (np. Legionella), glony i pleśnie, które mogą rozmnażać się w wodzie lub na wilgotnych powierzchniach (takich jak woda z nawilżacza lub kondensat).

Systemy wentylacyjne i klimatyzacyjne oraz centrale klimatyzacyjne: Całość komponentów niezbędnych do wentylacji jednego lub kilku pomieszczeń za pomocą wentylatora.
Uwaga: Dla celów niniejszej wytycznej obejmuje to również specjalne montażowe elementy systemowe, takie jak centrale → centralne i → zdecentralizowane, → urządzenia końcowe itp.

Istniejący system wentylacji i klimatyzacji: Dla celów niniejszej wytycznej, każdy system wentylacji i klimatyzacji zainstalowany przed publikacją odpowiedniego wydania VDI 6022 uznaje się za istniejący system.

Mały system wentylacyjny i klimatyzacyjny: Kompaktowy system wentylacyjny i klimatyzacyjny, który zawiera jedynie funkcje „filtrowania” i/lub „ogrzewania” oraz którego użytkownik i właściciel/operator to ta sama osoba.

Powietrze wtórne: Strumień powietrza pobieranego z pomieszczenia i po uzdatnieniu ponownie wprowadzanego do tego samego pomieszczenia. [DIN EN 13779, Tabela 2]

Powietrze recyrkulacyjne: Powietrze wywiewane, które jest zwracane do systemu klimatyzacyjnego jako część powietrza nawiewanego do pomieszczeń, z których nie zostało pobrane.

Powietrze odniesienia: Minimalna jakość powietrza nawiewanego.

System wentylacji i klimatyzacji łatwy w konserwacji: System, który zapewnia odpowiedni dostęp lub umożliwia inspekcję wizualną przy rozsądnym nakładzie pracy.

Centralny system wentylacji i klimatyzacji: Dostarcza powietrze zewnętrzne lub → powietrze recyrkulacyjne do kilku pomieszczeń.

OGÓLNE

Niniejsze wytyczne uzupełniają obowiązujące przepisy dotyczące planowania, realizacji, eksploatacji i konserwacji systemów wentylacji i klimatyzacji z punktu widzenia higieny.
Okresowa konserwacja techniczna, kontrole funkcjonalne i higieniczne oraz regularne przeglądy higieniczne mają kluczowe znaczenie.

Jakość powietrza nawiewanego: Powietrze nawiewane nie może być szkodliwe dla zdrowia i musi być bezzapachowe. Dodatki powodujące zapach nie są dopuszczalne, nawet na poziomach podprogowych (poniżej progu świadomego postrzegania). Wyjątek dotyczy systemów, które służą do utrzymania lub przywracania jakości naturalnego powietrza zewnętrznego oraz w których użytkownicy akceptują takie dodatki.

Wymagana jakość powietrza nawiewanego zależy od powietrza referencyjnego, usuwanych obciążeń oraz wybranej liczby wymian powietrza.

Powietrze referencyjne: Minimalnym celem wymagań higienicznych jest to, by jakość powietrza nie pogorszyła się wskutek działania centrali klimatyzacyjnej lub systemu wentylacji i klimatyzacji (zgodnie z VDI 6022, Część 1).
Zgodność z wyznaczonymi celami jest określana przez porównanie powietrza nawiewanego z powietrzem referencyjnym zdefiniowanym poniżej.
Powietrze referencyjne odpowiada jakości powietrza zdrowego zewnętrznego lub zdrowego powietrza wewnętrznego w pomieszczeniu użytkowym lub ich mieszance.

Zdrowe powietrze zewnętrzne oznacza zgodność z wymaganymi limitami zanieczyszczeń powietrza zewnętrznego (np. pyły drobne zgodnie z WHO lub dyrektywą UE 2008/50/WE).
Zdrowe powietrze wewnętrzne w obszarze zajmowanym odnosi się do ustaleń zawartych w Ustawie o bezpieczeństwie i higienie pracy, w tym do wartości granicznych AGW (dawniej: wartości MAK) oraz – w zależności od zastosowania – do przepisów dotyczących substancji niebezpiecznych i czynników biologicznych.

Jeśli nie istnieją standardowe wartości ochrony zdrowia ani techniczne parametry graniczne, minimalnym wymogiem jest to, że system wentylacji i klimatyzacji nie pogarsza jakości powietrza w żadnym obszarze.

Wymagania fizyczne: Zakresy temperatury operacyjnej, wilgotności względnej i prędkości powietrza dla komfortu cieplnego określone są w normach ISO 7730, EN 15251, EN 13779 oraz dla zakładów przemysłowych w VDI 3802.
Emisje hałasu generowane przez systemy wentylacyjne i klimatyzacyjne muszą spełniać wymagania specyficzne dla danego zastosowania, np. zgodnie z granicami określonymi w VDI 2081.

Wymagania chemiczne i mikrobiologiczne powietrza:
Systemy wentylacyjne i klimatyzacyjne muszą być zaprojektowane, wykonane, eksploatowane i konserwowane zgodnie z aktualną wiedzą techniczną w sposób zapobiegający rozwojowi mikroorganizmów.
Wszystkie strefy obróbki powietrza muszą być zaprojektowane, eksploatowane i konserwowane tak, aby unikać dodatkowego obciążenia szkodliwymi substancjami oraz zanieczyszczeniami nieorganicznymi i organicznymi.

Materiały używane w centralach klimatyzacyjnych, gdzie z natury zastosowania występuje wysoka wilgotność względna lub duże ilości wody, nie mogą stanowić pożywki dla mikroorganizmów (zgodność zgodnie z EN 846).
Zawartość organicznych, nieorganicznych i biologicznych składników w powietrzu nawiewanym nie może w żadnej kategorii przekraczać zawartości powietrza referencyjnego (patrz punkt 3.3).

Materiały uszczelniające w strefach obróbki powietrza muszą być zamkniętokomórkowe, nie mogą pochłaniać wilgoci ani wydzielać zapachów oraz nie mogą stanowić pożywki dla mikroorganizmów.

Zgodnie z VDI 6022 podczas certyfikacji ponownie ocenia się:

• badania higieniczne wody

• badania powierzchni

• pomiary powietrza

• pomiary gęstości pyłu na powierzchni / stanu „wymiatania do czysta”

Proces oceny zgodnie z normą VDI 6022 został zdefiniowany w następujący sposób:

Dla wszystkich komponentów:

• Wybór: wybór i rozmieszczenie komponentów związanych z higieną, projekt koncepcji konserwacji, specyfikacja wymagań higienicznych zgodnie z VDI 6022-1 i normami powiązanymi

• Pierwsza inspekcja higieniczna: wszystkie komponenty materiałowe muszą być sprawdzone pod kątem zgodności z wymaganiami higienicznymi. Materiały takie jak kleje, farby, tworzywa sztuczne, guma muszą być testowane zgodnie z ISO 846

• Projektowanie produktów: zapewnienie zgodnego z VDI 6022 projektowania jednostek i komponentów, dokumentowanie wszelkich odstępstw

• Montaż: zapewnienie zgodnego z VDI 6022 montażu wszystkich komponentów i jednostek centrali klimatyzacyjnej, dokumentowanie odstępstw

ISO 846 Tworzywa sztuczne — Ocena działania mikroorganizmów

W określonych warunkach klimatycznych i środowiskowych mikroorganizmy mogą osiedlać się na powierzchni tworzyw sztucznych i kolonizować je.
Ich obecność i/lub produkty przemiany materii mogą nie tylko uszkodzić samo tworzywo, ale także wpłynąć na przydatność użytkową materiałów budowlanych i systemów zawierających elementy plastikowe.

Testy i warunki badawcze określone w ISO 846 mają charakter empiryczny i obejmują większość, choć nie wszystkie potencjalne zastosowania.
W przypadku szczególnych zastosowań i testów długoterminowych należy uzgodnić procedury odzwierciedlające rzeczywiste warunki użytkowania.

Wpływ mikroorganizmów na tworzywa sztuczne zachodzi dwoma drogami:

a) Bezpośredni wpływ – degradacja tworzywa jako pożywki dla wzrostu mikroorganizmów
b) Pośredni wpływ – działanie produktów metabolizmu mikroorganizmów, np. zmiana koloru lub dalsze uszkodzenia

Norma ISO 846 określa metody oceny degradacji tworzyw sztucznych przez grzyby, bakterie i mikroorganizmy glebowe.
Celem nie jest ocena biodegradowalności plastiku lub degradacji kompozytów z włókien naturalnych.

Rodzaj i stopień degradacji można określić za pomocą:

a) inspekcji wizualnej i/lub
b) zmiany masy i/lub
c) zmiany innych właściwości fizycznych

Testy można stosować do wszystkich tworzyw sztucznych o płaskiej powierzchni umożliwiającej łatwe czyszczenie.
Wyjątkiem są materiały porowate, takie jak pianki z tworzywa sztucznego.

Norma ISO 846 wykorzystuje te same grzyby testowe co norma IEC 60068-2-10.
Metoda IEC wykorzystująca tzw. „połączone próbki” polega na inkubacji próbek ze zawiesiną zarodników oraz ocenie ich zasiedlenia i ewentualnych uszkodzeń.

Zakres badania i użyte szczepy testowe zależą od przewidywanego zastosowania tworzywa.

ISO 846 odnosi się do następujących norm:

• ISO 13934-1:2013: Tkaniny — Właściwości wytrzymałościowe — Część 1: Wyznaczanie maksymalnej siły i wydłużenia metodą paskową

• EN 10088-1: Stale nierdzewne — Część 1: Lista stali nierdzewnych

• EN 10088-2: Stale nierdzewne — Część 2: Warunki techniczne dostawy blach i taśm ze stali odpornej na korozję do ogólnych zastosowań

• EN 13697:2015: Chemiczne środki dezynfekujące i antyseptyczne — Ilościowy test powierzchni nieporowatej dla oceny działania bakteriobójczego i/lub grzybobójczego stosowanych środków dezynfekujących w sektorze spożywczym, przemysłowym, domowym i instytucjonalnym — Metoda badania i wymagania bez działania mechanicznego (faza 2, etap 2)

• IEC 60068-2-10: Badania środowiskowe — Część 2-10: Badania — Badanie J i wytyczne: wzrost pleśni

Ogólne:
Badanie polega na wystawieniu plastikowych próbek testowych na działanie wybranych szczepów testowych grzybów i bakterii (lub w przypadku testu zakopywania w glebie – mikrobiologicznie aktywnej gleby) przez określony lub uzgodniony czas w określonych warunkach temperatury i wilgotności.
Po zakończeniu ekspozycji próbki testowe są oceniane wizualnie przed i/lub po oczyszczeniu oraz określane są wszelkie zmiany masy lub innych właściwości fizycznych.

Wyniki uzyskane z próbek narażonych na działanie mikroorganizmów (seria testowa I) są porównywane z wynikami próbek referencyjnych (seria testowa 0) lub próbek sterylnych przechowywanych w tych samych warunkach (seria testowa S).
W przypadku badania właściwości fungistatycznych, przeprowadza się ocenę wizualną pomiędzy próbkami zawierającymi biocyd a próbkami go nie zawierającymi w celu jakościowego wykazania działania biocydu.

Krótkie opisy metod testowych służących do określenia odporności tworzyw sztucznych na grzyby (metoda A), działania fungistatycznego (metoda B), odporności na bakterie (metoda C) oraz odporności na mikroorganizmy glebowe (metoda D) podano w punktach 4.2 do 4.4 normy ISO 846.

Metoda A: Test wzrostu grzybów
Próbki testowe wystawia się na działanie zawiesiny mieszanej zarodników grzybów przy wilgotności względnej ≥ 95%. Po wykorzystaniu ograniczonych składników odżywczych zawartych w samych zarodnikach, grzyby mogą rosnąć jedynie kosztem materiału próbki.
Jeśli próbki nie zawierają składników odżywczych, grzyby nie mogą tworzyć strzępek i nie następuje degradacja tworzywa.
Metoda A nadaje się do oceny naturalnej odporności tworzyw sztucznych na atak grzybów w braku innych substancji organicznych.

Metoda B: Określenie efektów fungistatycznych
Próbki testowe wystawia się na działanie zawiesiny zarodników grzybów w pełnym podłożu odżywczym, tj. z dodatkiem źródła węgla.
Nawet jeśli plastik nie zawiera składników odżywczych, grzyby mogą rosnąć na jego powierzchni, a ich produkty metaboliczne mogą atakować materiał poprzez przekształcanie podłoża agarowego.
Wszelkie zahamowanie wzrostu na plastiku lub w podłożu agarowym (strefa inhibicji) wskazuje na działanie fungistatyczne plastiku lub obecność fungicydu.
Aby wykazać podstawowe działanie biocydu w materiale, należy dołączyć próbki nie zawierające biocydu. Jeżeli próbki bez biocydu wykazują większy wzrost niż te z biocydem, można jakościowo określić działanie fungistatyczne lub fungicydowe.

Metoda C: Odporność na bakterie
Wpływ bakterii na próbki testowe ocenia się przy użyciu niepełnego podłoża bez źródła węgla.
Jeśli wokół próbki nie następuje wzrost w agaru, próbka nie zawiera składników odżywczych.
Jeśli materiał testowany ma zapewniać dodatkowe funkcje, np. działanie higieniczne lub antybakteryjne, i zawiera biocyd, należy go testować zgodnie z normą ISO 22196, która służy do oceny podstawowej aktywności antybakteryjnej materiałów nieporowatych (tworzyw sztucznych).

Metoda D: Odporność na mikrobiologicznie aktywną glebę (test zakopywania w glebie)
Próbki testowe są całkowicie zakopywane w naturalnej glebie o znanej pojemności wodnej i określonej wilgotności.
Test zakopywania w glebie został uwzględniony w niniejszym dokumencie, ponieważ wiele tworzyw sztucznych jest użytkowanych w stałym kontakcie z glebą i poddawanych wysokiej wilgotności.

Wybór właściwości do oceny biodegradacji biologicznej
Wybór właściwości zależy od celu testu. W ocenie odporności tworzyw sztucznych pierwszym krokiem powinna być zawsze ocena wizualna uszkodzenia biologicznego.
Zaleca się wybór właściwości, które jednoznacznie wskazują zmiany powierzchni, takie jak połysk, właściwości zginania, odporność na uderzenia i twardość.